Elektriksel Ölçmede Koruma ve Güvenlik

(Almancadan çevrilmiştir. )

Elektriksel ölçme günlük işlerimizde  faydalandığımız elektrik tesislerinin kurulumları ile işletilmelerinde gerçekleştirilmektedir.  Çok basit olduğu düşünülen rutin işlemlerde bile çalışanların ve tesisin güvenliğinin temin edilmesi gerekir.

Ölçmenin gerçekleştirileceği ortama uygun ölçü aletleri, bunun için uygun  bir donanım ve doğru bir ölçme yöntemi, güvenli bir ölçme sürecinde  önemlidir.

Elektrik tesislerinde ölçmenin güvenli oluşuyla ilgili olarak:

-Ölçümü yapan veya bu sırada hazır bulunan diğer kişilerin korunması

-Tesisin güvenliği

-Ölçme aletlerinin korunması  şartları dikkate alınmalıdır.

Güvenlik Gereksinimleri

Avrupa Normu EN 61010 “Elektriksel Ölçme , Kontrol ve Laboratuvar  Cihazlarında  Güvenlik Şartları”  esasen  aşırı gerilim kategorileri ile ilgilidir.  Bu standartta kullanım yerine göre aşırı gerilimler  farklı kategorilere ayrılırlar.  Tablo 1:

Ölçme Aletleri (Multimetreler) için   Güvenlik (Aşırı Gerilim ) Kategorileri

Bu kategorik sınıflandırmalar yapılırken,  ölçmenin gerçekleştirildiği nokta  ile geçici bir elektriksel olayın (transient rejim olayı) gerçekleştiği yer arasında bulunan ve sönümlemeyi sağlayacak olan iletken uzunluğunun azalmasıyla ters orantılı olarak artan bir tehlike durumu göz önünde bulundurulmaktadır.

Kısa süreli aşırı gerilimler, yani diğer adıyla geçici rejim olayları dağıtım şebekelerinde yıldırım darbeleri veya devre kesicinin açma ve kapama manevralarında  vb olaylar sonucunda meydana gelirler. Kısa süreli gerilim piklerin uzunluğu mikrosaniyeler mertebesindedir ve bağlı bulunulan şebeke gerilim büyüklüğünün pek çok katına erişebilirler.  EN 61010’e göre test edilmiş ölçü aletlerinin giriş devreleri , işletmeciye herhangi bir zarar vermeyecek şekilde ve  çalışma  ortamında ortaya çıkması beklenen geçici gerilimlere dayanacak şekilde tasarlanmış olmalıdırlar.  Bir kategori içerisinde yüksek bir geçici gerilim ile ilişkilendirilmiş yüksek bir çalışma gerilimi verilmektedir. Bununla birlikte farklı kategoriler için  de farklı kaynak empedanslarını dikkate almak gerekmektedir. Örnek olarak 600 voltluk bir Kategori III multimetre 1000 voltluk bir kategori II multimetreden daha iyi bir koruma sunmaktadır.  Koruma seviyesi için belirleyici olan şey, çalışma gerilimi, kategori ve geçici gerilim dayanımıdır.

Uygun Olmayan Kullanım

Geçici olayların yarattığı tehlikenin yanında uygun olmayan kullanımlar da ayrıca bir tehlike kaynağıdır. Bir akım ölçümü sırasında ölçü devresinin iletkenleri  ‘Amper- Giriş’ine bağlanır  ve ölçü aleti akım devresine seri olarak sokulur. örneğin ölçü devresinin iletkenleri yanlışlıkla ampere terminallerinde bırakılır ve bu halde bir gerilim ölçümüne gidilirse , ölçü aleti o anda kısa devreye maruz kalır. Bu nedenle akım terminalleri yüksek güç sigortaları ile korunmalıdır. Bu sigortalar kısa devre akımlarını kesebilir ve sadece orijinal sigortalarla değiştiirlebilirler. 

Buna karşın hassas özellikteki veya cihaz sigortaları türünden sigortalar ortaya çıkan bu kısa devreleri kesemeyecektir.

Ölçme Aletlerine Ait Aksesuarlar.

Bu aksesuarlar  güvenli bir ölçmeden çok önem arzederler.  Ölçüm kabloları, test uçları, timsah klipsler ve koruma donanımları (aşırı akım koruma vs) ölçü aletinin sahip olduğu standartlara sahip olmalıdır. Özellikle değişim yapılacak olduğunda yerine konan aksesuarın malzemesinin ölçü aleti ile aynı kategoriye uygun olmasına dikkat etmek gerekir.  Piyasadan temin edilebilen ve üzerinde yüksek gerilim sigortaları bulunan test uçları ve timsah klipsler , şayet  düşük kategorili  ve eski ölçü aletlerinin kullanımı söz konusu ise, kullanıcıların ve cihazların güvenliğini artırmaktadırlar.

Güvenli Ölçü Aletleri 

 Çalışma Güvenliği

Elektrik tesislerinde ve  elektrikli ürünler üzerinde ölçme yaparken,  kullanıcı tarafından canlı kısımlara dokunulması  ve bir olasılık olarak da  ark meydana getirilmesi gibi bir  tehlike söz konusudur.  Bu durumda en büyük öncelik kullanıcın güvenliği olmalıdır.  Çalışılan yere bağlı olarak, personelin kendisini koruması için gerekli olan donanıma sahip olması istenir.   Bir ölçme veya test işlemi öncesinde muhakkak, gerekli önlemleri, teçhizat ve donanım elemanlarının neler olması gerektiğini ortaya koyan  risk değerlendirmesi yapılmalıdır.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bir gerilim kaynağına ne kadar yakın çalışılırsa ölçü aletlerinin kategorileri o kadar yüksek olmalıdır. Bir dağıtım şebekesinin hat uzunluğu arttıkça kısa devre akımının ve darbe geriliminin sahip olduğu yüksek enerji o kadar kolay sönümlenmektedir.

Çalışma  Güvenliğinin  Öğeleri:

Organizasyonsal önlemler ile sorumlulukların belirlenmesi

Testleri gerçekleştirecek  teknik elemanların eğitim ve bilgilendirilmesi

Risk değerlendirmesi

Personelin güvenliğini sağlayacak donanımın kullanılması

Uygun ölçme araçları ile yardımcı donanımın kullanılması

Gerilim altındaki kısımlarda ölçme, test,  koruma kapaklarının demontaj ve montajı ve benzeri rutin işlemlerin hepsi ” gerilim altında çalışma 1 “, bilinçli ve farkında bir şekilde yüksek gerilim riski bulunan alanlarda veya dolaysız olarak gerişim altında bulunan kısımlarda yapılan çalışmalar ise “gerilim altında çalışma 2 “ başlığı altında bulunmaktadır .